Welkom in het theater, uw gastheren heten u alvast van harte welkom en hopen dat u zich hier zo goed thuis voelt dat er geen noodzaak meer is het theater te verlaten. Zeer gewaardeerde gasten, zoals de Eagles ooit al zongen kunt u op ieder moment uw uitrijkaart kopen maar het uitrijden zelf is weer een heel ander verhaal en daarmee zijn we dan precies waar we zijn willen, bij het verhaal. Het verhaal over u en het theater.
Van oudsher is een theater een plek waar mensen samenkomen om een uitvoering te aanschouwen waarbij er vele verschillende uitvoeringen mogelijk zijn. Zang, dans en spektakel maar ook strijd en executie vinden in het theater plaats, het theater biedt een toneel aan een ieder die ook maar wat te verkondigen heeft en hopenlijk voldoende plaatsen voor toeschouwers en toehoorders. Dit alles natuurlijk zo comfortabel mogelijk.
In de huidige tijd worden we geboren in het theater en hebben we al snel de keuze uit verschilende podia. Vanuit onze comfortabele zitplaats hebben we de mogelijkheid om af te stemmen op de podia in de wereld alwaar iemand staat die denkt wat te moeten verkondigen. Een blatende politicus in de grande theaterzaal van het koninkrijk, de Tweede Kamer, of afgeslachte moslims door precisiebombardementen in Afghanistan en Irak, allemaal podia voor toneelspelers.
Wie zijn die toneelspelers eigenlijk? We noemen hen personages naar het latijnse woord persona dat simpelweg acteur betekent, iemand die een rol aanneemt. Het zijn personen, echte mensen als onechte sujetten die zo echt mogelijk proberen over te komen. Bedrieglijk echt en met de hedendaagse technieken van manipulatie van zowel beeld, geluid alsook gedachtengangen zelf, nauwelijks van echt te onderscheiden.
Alles wat op een toneel plaats vindt is gericht op het meenemen van de toeschouwer in de beleving van de acteurs, of het nu om zang, dans of toneelspel gaat. U, als toeschouwer, wordt gevraagd deel te nemen in de beleving van de uitvoerenden, de zanger die zijn smart verwoordt laat u zijn smart voelen, de politicus die zijn noodzakelijkheid tot bezuinigen verwoordt laat het u eerst in beleving en daarna in de portemonnee voelen.
Soms zijn er voorstellingen die niet in staat zijn om de toeschouwer deelgenoot te maken van de voorgestelde beleving en deze krijgen dan ook steevast geen bezoek en waardering. Het worden slechte voorstellingen genoemd door het publiek dat niet in staat bleek mee te kunnen of willen gaan met datgene dat ten uitvoer werd gebracht. Een anarchistisch pleidooi op de huishoudbeurs zal naar alle waarschijnlijkheid niet tot staande ovaties leiden en hieruit mag naar voren komen dat uitvoerenden en publiek elkaar moeten kunnen verstaan en begrijpen.
Het spelen van een rol als persoon of personage lijkt een typerende eigenschap die aan de menselijke diersoort gehangen kan worden. Het bewust zijn van zichzelf lijdt onvermijdelijk tot de vraag: wie ben ik? Daar velen nog niet in de verste verte in de buurt van een antwoord kunnen komen resteert slechts het voordoen als jezelf. Een voorgehouden masker ter maskering van het gebrek aan zelfkennis, een impersonatie van jezelf.
Om aan dit gebrek een handvat te geven hebben enige slimmeriken in het verleden de mens maar geholpen met dit vraagstuk en haar tot persoon ofwel acteur gemaakt. Voor de staat bent u een persoon, voor velen om u heen bent u ook een persoon en voor uzelf wellicht ook. Simpelweg mens zijn en beleven wat er te beleven valt lijkt te weinig houvast te bieden en maakt het voor velen noodzakelijk een beeld van zichzelf bevestigd te zien, u bent dit of dat en dan het liefst geformaliseerd en wetenschappelijk toetsbaar.
De formalisatie van de verschillende rollen heeft eeuwen geduurd maar nu hebben we dan ook een uitgebalanceerd systeem van hiërarchisch gestructuurde rollen of personages. Beginnend bij een lintjesknippende en koekhappende actrice komen we via slijmkwijlende ministers (dienaren) en een gelaagd ambtenarenapparaat uiteindelijk uit bij de burgerpersoon. Allemaal goed gedefinieerde rollen die naar keuze gespeeld zouden kunnen worden. Kunnen, niet moeten maar dat is wellicht te hoog gegrepen voor hen die zich slechts weten te identificeren met de rol die ze spelen.
En hier blijft u gevangen in het theater, ook al weet u dat u er zo uit kunt lopen, de vraag is of de horde acteurs die voor de uitgang staat dat ook weet. Zij leven zich zo in in hun rol dat ze geen onderscheid (meer) weten te maken tussen de rol die gespeeld wordt en datgene dat buiten de rol bestaat. Erger nog, voor velen bestaat er geen wereld buiten de gespeelde rol en leven ze als persoon in plaats van als mens.
Toen ik laatst een agent vroeg of ie mij van mens tot mens toesprak of van agent tot burger werd mij verteld dat hij in functie was en het van agent tot burger was. De vraag of het ook mogelijk was om van mens tot mens te spreken werd beantwoord met: als ik vrij ben dan ben ik weer gewoon mens. Op de vervolgvraag: als het voor u mogelijk is om naar believen de rol van agent te spelen, is het dan ook aan de mens zelf of ie naar believen de rol van burger speelt? bleef het lang en ijzig stil.
Van mens tot mens duidt op gelijkwaardigheid daar het slechts om mensen gaat en niet om de rollen die gespeeld worden. De huidige maatschappelijke rolverdeling is een prachtig script en een goed gestructureerde hiërarchie die niets aan duidelijkheid te wensen over laat, als burger bent u de voetveeg en indien het u belieft anderen als voetveeg te zien mag u de maatschappelijke ladder beklimmen binnen het overheidsapparaat, een treetje hoger om als zodanig de rol van onderdrukker uit te kunnen oefenen.
Zolang mensen zich al dan niet bewust identificeren met personen of denken persoon te zijn zal het theater nog lang volgeboekt blijven en is het eenzaam buiten op straat.